آداب سخن گفتن در قرآن

قرآن کریم در بسیاری از آیات خود، اصول و آداب سخن گفتن را مورد اشاره قرار داده است که در این مقاله، برخی از آن‌‌ها را ذکر می‌کنیم.

1- سلام و درود

«إِلاَّ قیلاً سَلاماً سَلاما» «سخنی جز سلام و درود نیست.»[1]

نوع و جنس گفتار ما باید به گونه‌ای باشد که طرف مقابل‌مان اذیت نشود. نوعِ کلام باید حیات بخش باشد و صدمه‌ای به طرف مقابل نرساند. 

چهره نگاری دو گروه به روایت قرآن

 

إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُواْ سَوَاءٌ عَلَیْهِمْ أَأَنذَرْتَهُمْ أَمْ لَمْ تُنذِرْهُمْ لاَ یُۆْمِنُونَ خَتَمَ اللّهُ عَلَى قُلُوبِهمْ وَ عَلَى سَمْعِهِمْ وَ عَلَى أَبْصَارِهِمْ غِشَاوَةٌ وَ لَهُمْ عَذَابٌ عظِیمٌ (6و7بقره)

کفار در جهت مقابل دعوت حق

الَّذِینَ کَفَرُواْ سَوَاءٌ عَلَیْهِمْ أَأَنذَرْتَهُمْ أَمْ لَمْ تُنذِرْهُمْ : آنان که کفر ورزیده‌اند یکسان است که بیم‌دهی یا ندهی آنان را، ایمان نخواهند آورد.

خَتَمَ اللّهُ عَلَى قُلُوبِهمْ وَعَلَى سَمْعِهِمْ وَعَلَى أَبْصَارِهِمْ غِشَاوَةٌ وَلَهُمْ عَذَابٌ عظِیمٌ :خدا بر دل های آنان مُهر نهاده است و بر گوشهایشان و بر دیدگانشان پرده‌ای است و برای آنان عذابی بزرگ است . 

وارثان قرآن چه کسانی هستند؟

از جمله آیات بحث‌برانگیز میان مفسران آیه 32 سوره فاطر می‌باشد:

«ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکِتابَ الَّذِینَ اصْطَفَیْنا مِنْ عِبادِنا فَمِنْهُمْ ظالِمٌ لِنَفْسِهِ وَ مِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَ مِنْهُمْ سابِقٌ بِالْخَیْراتِ بِإِذْنِ اللَّهِ ذلِکَ هُوَ الْفَضْلُ الْکَبِیرُ» (آنگاه این کتاب را به آن کسانی که از بندگان خود که انتخابشان کرده‏ایم به میراث دادیم، پس بعضی از ایشان ستمگر خویشند و بعضی معتدلند، و بعضی از ایشان به اذن خدا به سوی نعمت‏ها می‏شتابند و کرم بزرگ این است).

برخی نکات در این آیه شریفه حائز اهمیت می‌باشد که در ذیل به بررسی آن‌ها و بیان برخی نکات پیرامونشان اشاره خواهد شد.

مقصود از ارث در آیه

مقصود از «اورثهم مالا کذا» این است که فلانی فلان مال را به ارث برای آنان باقی گذاشت تا ایشان بعد از مرگ وی به امر آن مال قیام کنند هم‌چنانکه خود در زمان حیاتش از آن‌ها بهره می‌برد. ارث دادن علم و جاه و امثال آن نیز همین‌گونه است و وارث بعد از مرگِ صاحب علم و جاه، به امر آن دو قیام می‏کند، بعد از آنکه قبلا نزد دیگری بود و دیگری صاحبش بود و از آن بهره می‏گرفت. 

تأثیر قرآن و حدیث در شعر فردوسی

فردوسی از جمله بزرگانی است که روح و عظمت اندیشه رفیع او را در اثر گرانسنگ وی به وضوح می بینیم و تأثیر قرآن و حدیث را بر اثرش .

فردوسی

شعر شاعر در واقع آیینه تمام نمای اندیشه،منش و شخصیت اوست. شاعر دانسته ها و آموخته های خویش را در سروده هایش متجلی می سازد.به همین گونه عقاید مذهبی و اندیشه های دینی وی را در کلام موزون وی می یابیم.

فردوسی نیز از جمله بزرگانی است که روح و عظمت اندیشه ی رفیع او را در اثر گرانسنگ وی به وضوح می بینیم و تأثیر قرآن و حدیث را برا اثرش .

الف – تأثیر قرآن در شعر و کلام فردوسی

با نگاه به جای جای شاهنامه تأثیر قرآن را بر اندیشه ی وی می بینیم . در ابیات آغازین حکیم فرزانه می گوید : 

هر آنچه می خواهید از قرآن بپرسید!

«أیّ هَا النَّاس سَلونِی قَبْلَ أَنْ تَفْقِدونِی فَلَأَنَا بِطرقِ السَّمَاءِ أَعْلَم مِنِّی بِطرقِ الْأَرْضِ قَبْلَ أَنْ تَشْغَرَ بِرِجْلِهَا فِتْنَةٌ تَطَأ فِی خِطَامِهَا وَ تَذْهَب بِأَحْلَامِ قَوْمِهَا».1

شرح گفتار

امیر متقیان علی (علیه السلام) درابتدای این فراز از خطبه نورانی  خویش با توجّه به علم و دانش بی نظیری که در اختیار دارد مخاطبین خود را مورد خطاب قرار داده، و به آنها می فرماید:

«اى مردم پیش از آن که مرا نیابید، آنچه مى خواهید از من بپرسید، که من راههاى آسمان را بهتر از راههاى زمین مى شناسم» .

آنچه در توضیح کلام گهربار مولای متقیان می توان گفت آن است که: این  کلام  نورانی از جمله سخنان بسیار ارزشمندی  است که به خوبی موقعیّت و جایگاه علمی امیر بیان علی (علیه السلام)  را معرفی نموده، و تا حدود زیادی می تواند ما را با چنین جایگاه بلند  و باعظمتی آشنا کند.

نکته ی قابل توجّه پیرامون کلام امیر بیان علی (علیه السلام) آن است که آن حضرت بارها این کلام زیبا را با صلابت و استحکام تمام بر زبان جاری نمود، و از این طریق فضیلت و برتری خویش را نسبت به سایر مدعیان خلافت به اثبات  می رساند، چراکه هیچ گاه نشد که پرسشی مطرح شود و آن حضرت از عهده ی پاسخش برنیاید، و در برابر آن عاجز و ناتوان بماند. اکنون ما در ادامه به منظور آشنایی بیشتر به ماجرایی بسیار جالب و آموزنده در این زمینه اشاره می کنیم.